Aerodinamički efekti prilikom servisa u odbojci!!

U savremenoj odbojkaškoj praksi servis je postao značajan taktički element igre kojim se ostvaruje značajna prednost u remećenju protivničkog prvog napada pa time i uspešnijoj odbrani (osvajanju poena iz bloka) ili kontranapada (osvajanje poena)

Postoje više varijanti servisa koje se izvode ali se svi svode na ostvarivanje aerodinamičkih efekata kretanja lopte nakon udarca, i to:

1. Efekat brze lopte sa brzim propadanjm (smeč servis)
2. Efekat " lelujanja" lopte (flot servis)

Rađeno je nebrojeno studija oko aerodinamike lopte prilikom servisa, koje su uključivale raznorazne formule, biomehaničke analize, .... pa čak i uticaj teksturu lopte (vrsta šavova, vrsta materijala, površina materijala,....) ....

Ovde ćemo se potruditi da na jednostavan način objasnimo aerodinamičke efekte koji se javljaju prilikom servisa.

Efekat brze lopte sa brzim propadanjm (smeč servis)

• Taktički zadatak smeč servisa je da se smanjenjem vremena leta lopte poremeti prijem, odnosno napad protivničke ekipe,
• Tehnički zadatak je da se uz korišćenje tehnike izvedbe pokreta i visokog nivoa motoričkih sposobnosti pogodi protivnički deo terena uz ostvarivanje smanjenja vremena leta lopte

Smanjenje vremena leta lopte se ostvaruje:

-      smanjenjem lučnog kretanja lopte (upućivanjem lopte u 9m terena, prolazak lopte tik iznad mreže, visina sa koje se lopta upućuje)

-          brzina upućivanja lopte.

-          Brzina rotacije lopte

Za smanjenje lučnog kretanja lopte i brzinu upućivanja lopte odbojkaš-ica treba da poseduje visok nivo tehnike i specifičnih motoričkih sposobnosti koje mu omogućuju da visoko i daleko skoči i ostvari što veću visinu sa koje se lopta servira i da loptu udari sa velikom silom i brzinom.

Za brzinu rotacije lopte prilikom smeč servisa odbojkaš-ica kontak sa loptom obavlja šakom ekcentrično u odnosu na centar lopte, sa gornje strane lopte, sto pruzrokuje rotaciju lopte - nadole, spin.

Usled brzine kretanja lopte koroz vazduh i rotacije oko svoje ose (spina) na loptu deluje aerodinamični efekt (Magnusov efekt) koji prouzrokuje brzo propadanje lopte nadole.

Efekat se pojavljuje usled rotacije lopte koja prouzrokuje razliku u brzini kretanja čestica vazduha sa gornje i donje strane lopte, što stvara razliku u potiscima, gde je potisak sa gornje strane lopte veći što potiskuje loptu nadole i prouzrokuje brzo propadanje lopte.

Da bi efekat bio veći brzina rotacije lopte mora da bude veća, što znači da i ekcentrični udarac po lopti mora da bude brzi i jači. 

Efekat „lelujanja“ lopte (flot servis)

• Taktički zadatak flot servisa je ostvarivanje nepravilne putanje leta lopte čime će se poremetiti prijem, odnosno napad protivničke ekipe,
• Tehnički zadatak je da se pogodi protivnički deo terena uz ostvarivanje nepravilne putanje lopte, koja će poremetiti vizuelnu percepciju primačke linije a time i prijema protivničkog tima.

Naziv flot servis potiče od engleske reči FLOAT što označava “plutanje”, lopta "pluta, po vazduhu" i “leluja” kao plovak po vodi.

Da bi se ostvario “lelujanje” (krivudava-nepravilna putanja) lopta kroz vazduh mora da se keće bez rotacije, što znači da se udarac po lopti mora izvršiti centrično, sila udarca rukom po lopti mora da se kreće pravo kroz centar lopte.

Na nepravlinu, "lelujavu" putanju kretanja lopte utiče:

-          kretanje lopte bez rotacije,

-          teksture lopte i šavovi

-          brzina kretanja lopte odnosno otpor vazduha.

Na početku servisa, u momentu centričnog udarca lopte, lopta se kreće većom brzinom pri kojoj otpor vazduha ne proizvodi turbulenciju vazduha koja utiče na putanju lopte, lopta se kreće pravilnom putanjom.

Dok lopta leti kroz vazduh sila otpora vazduha usporava kretanje lopte a sila zemljine teže prouzrokuje padanje lopte nadole.

Usled smanjenja brzine lopte, strujanje vazduha oko lopte se usporava, što zajedno sa teksturom lopte (šavovima, oblikom delova lopte, hrapavom površinom lopte) stvara nepravilno strujanje vazduha, turbulenciju (kovitlanje čestica vazduha), koja izaziva njeno „lelujanje“.

Kako će lopta da "leluja", na koju stranu, zavisi od toga koji je ugao pod kojim se lopta kreće u momentu nastajanja turbulencije koja izaziva "lelujanje".

Lopta može da „leluja“ levo – desno ili gore – dole.

Da bi ostvarili bolji efekat "lelujanja", odbojaši rade flot servis iz skoka, kada loptu udaraju na većoj visini i sa manje razdaljine od protivničkog terena (uskaču u teren). Korišćenjem kretanja celog tela (ritam i ujednačena brzina koraka i odskok) lakše se kontoliše sila kojom vrši udarac po lopti, čime se kontoliše i brzina lopte i ugao  putanje lopte.

NPR: Lopta udarena sa veće visine i bliže protivničkom delu terena, manjom brzinom, sa blagom putanjom nagore u odnosu na horizontalu u momentu početka turbulencije, naglo usporava kretanje i „leluja“ blago levo-desno i naglo nadole sa propadanjem. Lopta izgleda kao da je „stala u vazduhu“ i pala (takozvani „suvi list“).

Treningom tehnika serviranja vrhunski-ske odbojkaši-ce su u stanju da ostvare uzastopne servise sa istim aerodinamičkim efektima i da pogađaju različite delove terena uz željene aerodinamičke efekte. 

Poznavanjem različitih tehnika serviranja odbojkaš-ica ima sposobnost primanjivanja većeg raspona taktičkih varijanti kojim može poremetiti protivnički prijem i ostvariti prednost u igri.